رشاء و ارتشاء چیست و چه مجازاتی دارد؟

ارتشاء به معنی رشوه گرفتن است و به کسی که رشوه می‌گیرد، مرتشی گفته می‌شود. رشا به معنی دادن وجه، مال یا سند تسلیم مال به مأموران دولت، یا انجام معامله با بهایی غیرواقعی با مأموران دولت، برای انجام یا عدم انجام وظایف مرتبط با اداره یا سازمان‌های مختلف محل اشتغال آن‌ها است.

مؤسسه حقوقی دادآوید رسا در این مقاله به دنبال توضیح و تبیین جرم رشا و ارتشاء و مجازات این جرم برای شما، مطالعه‌کننده محترم، می‌باشد.

رشاء و ارتشاء چیست؟

رشاء به معنی رشوه دادن است و به کسی که رشوه می دهد، راشی گفته می‌شود. ارتشاء به معنی رشوه گرفتن است و به کسی که رشوه می‌گیرد، مرتشی گفته می‌شود.

رشاء به معنی دادن وجه، مال یا سند تسلیم مال به ماموران دولت، یا انجام معامله با بهایی غیر واقعی، با مامورین دولت برای انجام یا عدم انجام وظایف مرتبط با اداره یا سازمان‌های مختلف محل اشتغال آنها است.

ارتشاء به معنی دریافت وجه، مال یا سند تسلیم مال از سوی ماموران دولت، یا انجام معامله با بهای غیر واقعی، از سوی مامورین دولت، برای انجام یا عدم انجام وظایف مرتبط با اداره یا سازمان‌های مختلف محل اشتغال آنها است. با توجه به تعریف ارتشاء، جرم ارتشاء فقط در مورد کارمندان دولت و مامورین خدمات عمومی، صدق پیدا می‌کند؛ لذا اگر فردی که کارمند بخش خصوصی است، یا فردی که اصلاً کارمند نیست، به مال یا سند تسلیم مال، یا وجهی را دریافت کند، جرم ارتشاء محقق نمی‌شود و اگر شروط جرم کلاهبرداری را دارا باشد، جرم کلاهبرداری محقق می‌شود.

طبق رأی وحدت رویه (شماره 798) هیات عمومی دیوان عالی کشور، کارکنان بانک‌های خصوصی از جمله مامورین به خدمات عمومی به شمار آمده‌اند.

چه زمانی جرم رشا و ارتشا تحقق می‌‌یابد؟

زمانی‌که وجه، مال یا سند پرداخت مال، قبض و اقباضش صورت گرفته باشد، یا آن معامله با بهای غیر واقعی، انجام شده باشد؛ بنابراین صرف اینکه مامور دولت با فردی مذاکره کند و به توافق برسد، جرم محقق نمی‌شود. اما نکته حائز اهمیت این است که، مهم نیست پرداخت از سمت رشوه دهنده چه زمانی باشد، اما تا پرداخت صورت نگرفته باشد، جرم متحقق نمی‌شود.

برای تحقق جرم رشاء و ارتشاء، دادن وجه، مال یا سند باید برای انجام یا عدم انجام امری مرتبط به سازمانی که کارمند در آن استخدام است، باشد. (انه سازمان ها و نهادهای دیگر) به طور مثال، اگر کارمندی در اداره ثبت احوال و اسناد شهر تهران، مشغول به کار است، اگر برای انجام یا عدم انجام کاری که مربوط به اداره ثبت احوال و اسناد شهر مشهد است است، مالی دریافت کند، جرم ارتشاء محقق می‌شود؛ زیرا برای عملی که مربوط به سازمان ثبت و احوال و اسناد است، مال دریافت کرده، اما اگر همین کارمند برای انجام عملی در قوه قضاییه، مالی را دریافت کند، جرم ارتشاء محقق نمی‌شود.

لحظه‌ی تحصیل وجه، مال یا سند موضوعیت ندارد. بدین معنا، که تحصیل موارد ذکر شده ممکن است بعد از انجام کار از سوی کارمند باشد،  یعنی اول کارمند عمل را انجام دهد و بعد پول را بگیرد یا اول پول را دریافت کند و بعد عمل را انجام دهد. اما مطلبی که برای تحقق این جرم موضوعیت دارد، این است که توافق باید قبل از عمل کارمند حتماً صورت پذیرد، یعنی اگر کارمند عمل را انجام داد و ارباب رجوع مالی را به جهت انعام و تشکر به کارمند بدهد، رشاء و ارتشاء و همچنین هیچ جرم دیگری محقق نشده است.

اینکه کارمند دولت، مال یا وجه یا سند را برای خود اخذ کند، موضوعیت ندارد؛ بلکه کارمند می‌تواند، مال، وجه یا سند را برای شخص دیگری اخذ کند، که هیچ ارتباطی با کارمند دولت نداشته باشد و جرم رشاء و ارتشاء محقق می‌شود. اگر کسی که مال را به کارمند می‌دهد، مالک آن مال نباشد، جرم رشاء و ارتشاء رخ داده است.

دادن مال، وجه یا سند می‌تواند به صورت غیر مستقیم باشد. برای مثال، راشی به جای اینکه وجه را شخصاً به خود مرتشی بدهد، وجه را به یکی از اعضا خانواده مرتشی بدهد. به نتیجه رسیدن عمل کارمند دولت شرط تحقق جرم رشا و ارتشا نیست و فرقی ندارد که کارمند پولی را که برای انجام عملی دریافت کرده، انجام بدهد یا انجام ندهد.

علم دهنده‌ی مال بر اینکه گیرنده‌ی مال کارمند دولت است، شرط تحقق رشوه می‌باشد جرم رشاء و ارتشاء، فقط زمانی محقق خواهد شد، که چیزی که داد می‌شود ارزش مالی داشته باشد، پس به عنوان مثال، اگر کارمند دولت برای اولویت دادن در ثبت ازدواج که ارزش مالی ندارد، اقدام به انجام یا عدم انجام امری نماید، جرم رشاء یا ارتشاء محقق نشده است.

مجازات رشاء و ارتشاء طبق قانون ایران چیست؟

بر اساس ماده ۳ قانون تشدید مجازات ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، مامور دولت که رشوه دریافت می‌کند با توجه به مقدار دریافتی رشوه و جایگاهی که در رده سازمانی دارد، مجازات می‌شود. میزان مجازات با توجه به موارد مختلف، متفاوت است و رشوه گیرنده شامل مجازات یک تا ده سال حبس، انفصال موقت یا دائم، جزای نقدی یا شلاق می‌‌شود.

مجازات رشوه دهنده نیز در شرایط مختلف، شامل ضبط مال به نفع دولت، حبس از ۶ ماه تا ۳ سال یا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود. اگر راشی از این طریق امتیازی به دست آورده باشد، این امتیاز لغو می‌شود؛ مگر اینکه شخص مجبور به رشوه دادن شده باشد که در این صورت از حبس معاف می‌گردد و مالی که رشوه داده به او برگشت داده می‌شود. همچنین اگر راشی قبل از کشف جرم ماموران را از ارتکاب جرم آگاه سازد، مجازات حبس شامل او نخواهد شد.

اختلاس و ارتشا چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

اختلاس و ارتشا دو جرمِ به هم پیوسته هستند که به مثابه موریانه، پایه‌های نظام اقتصادی و اداری را می‌پویند. اختلاس به معنی تصرف غیرقانونی اموال دولتی یا بیت ‌المال توسط کارمندان دولت یا افراد مسئول است. ارتشاء به معنی دادن یا گرفتن رشوه برای انجام یا عدم انجام وظایف قانونی است.

رشوه می‌تواند شامل وجه نقد، مال، سند یا هر نوع منفعت دیگری باشد. مصادیق اختلاس برداشت غیرقانونی از اموال دولتی تصرف در وجوه و اموال عمومی سوء استفاده از اختیارات قانونی جعل اسناد و مدارک دخل و تصرف در اموال بیت‌المال مصادیق ارتشاء پرداخت پول نقد اعطای هدیه ارائه خدمات وعده انجام کارهر نوع منفعت مالی یا غیرمالی.

راه‌‎های اثبات جرم رشا و ارتشا چیست؟

جهت اثبات جرم ارتشاء باید دلایل محکمه پسندی وجود داشته باشد. اقرار شخص رشوه‌ گیرنده نزد مقامات قضایی (اگر فرد پس از ارتکاب جرم به آن اقرار کند، جرم رشوه گرفتن ثابت و شخص محکوم می‌شود.) اقرار شخص رشونده دهنده شهادت دو مرد در محضر قاضی (هرچند معمولا این جرایم در خلوت و دور از چشم دیگران اتفاق میافتد و اثبات آن از این طریق دشوار به نظر می‌رسد.)

عناصر تشکیل دهنده جرم رشا و ارتشا چیست؟

عناصر مادی جرم رشا و ارتشاء برای تحقق عنصر مادی جرم، موارد زیر لازم است:قبول وجه یا مال و سند پرداخت لازم است شخص مرتکب، وجه یا مال یا سند را در برابر انجام یا عدم انجام کاری قبول کند؛ در مواردی که مامور دولت بدون وعده انجام یا عدم انجام کار، صرفا به خرید و فروش پرداخته باشد یا چیزی را با دیگران معاوضه کند یا پولی قرض بگیرد، مشمول این حکم نمی‌‌شود.

قبول رشوه باید برای انجام یا ترک فعل در خصوص امور مربوط به سازمان‌های دولتی باشد. عنصر مادی دیگر جرم، قبول رشوه از طرف مامور دولت برای انجام یا ترک فعل مربوط به سازمان‌های دولتی، قضایی، نهادها یا شوراها باشد. عناصر روانی جرم رشا و ارتشاء رشوه گیرنده باید با علم و آگاهی و سو‌ نیت اقدام به گرفتن وجه یا مال کند.

در واقع گیرنده با آگاهی از سو استفاده از مقام خود اقدام به گرفتن رشوه می‌نماید. اگر گیرنده، از کسی مال، وجه و … به عنوان هدیه یا صلح یا قرض الحسنه بگیرد و بعد مشخص شود مقصود دهنده، دریافت امتیاز خاص یا امضای سند و … بوده است، به علت نبود عنصر روانی، جرم محقق نمی‌شود. به عبارت ساده‌تر کارمند دولت باید قصد مجرمانه داشته باشد تا عنصر روانی جرم اتفاق بیفتد.

دادگاه صالح به رسیدگی به جرم رشا و ارتشا کدام دادگاه است؟

جرم رشاء و ارتشاء، جزو جرایم عمومی است و دادگاه عمومی محل وقوع جرم، صلاحیت رسیدگی به آن را دارد. اگر به تشخیص دادگاه این کار با تشکیل یا رهبری شبکه چند نفری جهت اختلال در نظام جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته باشد، دادگاه انقلاب باید به آن رسیدگی کند.

راشی و مرتشی چه کسانی هستند؟

کسی که برای انجام یا عدم انجام کاری که از وظایف مأمور دولت است وجهی میدهد، راشی محسوب می شود و مأمور گیرنده وجه نیز که در نظر راشی صالح برای انجام آن بوده است، مرتشی تلقی می شود.

نکته قابل توجه این است که مال ناشی از ارتشاء به نفع دولت ضبط می‌گردد یعنی اینکه مرتشی (رشوه گیرنده) باید مال را دریافت نماید به عبارت دیگر صرف قبول به معنی دریافت است و با دریافت آن جرم ارتشاء تحقق می یابد والا صرف وعده راشی (رشوه دهنده) به تنهایی کافی برای تحقق جرم نیست مگر آنکه اقداماتی که مرتشی انجام داده با وعده راشی جمعاً مفید شروع به جرم ارتشاء باشد.

مجازات راشی چیست؟

ماده 592 تعزیرات در این باره بیان میدارد: «هر كس عالماً و عامداً براي اقدام به امری يا امتناع از انجام امری كه از وظايف اشخاص مذكور در ماده (3) قانون تشديد مجازات مرتكبين ‌ارتشاء، اختلاس و كلاهبرداری مصوب 1367.9.15 مجمع تشخيص مصلحت نظام می‌باشد، وجه يا مالي يا سند پرداخت وجه يا تسليم مالی را‌ مستقيم يا غير مستقيم بدهد، در حكم راشی است و به عنوان مجازات علاوه بر ضبط مال، ناشی از ارتشاء به حبس از شش ماه تا سه سال و يا تا 74 ضربه شلاق محكوم می‌شود.»

لازم به ذکر است که قانون گذار سه مورد در رابطه با راشی، تخفیف یا معافیت از مجازات را پیش بینی کرده است: تبصره 5 ماده 4 قانون مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کاهبرداری اشعار می‌دارد: «در هر مورد از موا رد ارتشاء هر گاه راشی، قبل از کشف جرم، مامورین را از وقوع بزه آگاه سازد، از تعزیر مالی معاف خواهد شد و در مورد امتیاز طبق مقررات عمل می‌شود و چنانچه راشی در ضمن تعقیب با اقرار خود موجباب تسهیل تعقیب مرتشی را فراهم نماید، تا نصف مالی که بعنوان رشوه پرداخته است، به وی بازگردانده می‌شود و امتیاز نیز لغو می گردد.»

به موجب ماده 591 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): «هرگاه ثابت شود که راشی برای حفظ حقوق حقه خود، ناچار از دادن وجه یا مالی بوده تعقیب کیفری ندارد و وجه یا مالی که داده به او مسترد می‌گردد.»

تبصره ماده 592 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): «در صورتی که رشوه ‌دهنده برای پرداخت رشوه مضطر بوده و یا پرداخت آن را گزارش دهد یا شکایت نماید از مجازات حبس مزبور معاف‌ خواهد بود و مال به وی مسترد می‌‌گردد.» همانطور که در ابتدا گفته شد، جرم رشا و ارتشا مختص ماموران دولت است، اما طبق ماده 588 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، داوران ممیزان و کارشناسان که کارمند دولت نیستند هم در ازای دریافت وجه یا مال مجازات می‌شوند.

بیشتر مطالعه کنید: افترا در قانون ایران

شرایط تخفیف مجازات فرد راشی چیست؟

تخفیف و یا معافیت از مجازات فرد راشی اگر فرد راشی قبل‌ از کشف جرم مأموران را نسبت‌ به وقوع آن خبردار سازد، به‌ دلیل همکاری از تعزیر مالی معاف شده و کل مال نیز به او برگشت داده می‌‌شود. اگر راشی قبل‌ از کشف جرم اتفاق را به اطلاع مأموران نرساند اما در زمان تعقیب به آن اقرار کند، در حکم او تخفیف‌ هایی اعلام می‌‌شود و نصف مال به او برگشت داده می‌‌شود.

اگر راشی خود وقوع جرم را گزارش دهد، از مجازات حبس معاف می‌‌شود. اگر راشی تنها به‌ دلیل به دام انداختن کارمند مالی را برای او پرداخت کرده باشد، به دلیل برآورده نشدن عنصر معنوی جرم مسئولیت کیفری نخواهد داشت. اگر راشی به‌ دلیل حفظ حقوق حقه خود ناچار به دادن یک مال یا وجه برای فرد مقابل شود، با توجه به ماده ۵۹۱ قانون تعزیرات علاوه بر این‌ که وجه خود را دریافت می‌ کند، از تعقیب کیفری و مجازات حبس نیز معاف می‌شود.

حفظ حقوق حقه به‌ معنی این است که کسی برای کارمند دولت با توجه به آن چیزی که وظیفه قانونی او است تا انجام دهد، مالی را پرداخت کند.یکی دیگر از مواردی که باعث تخفیف در جرم راشی می‌‌گردد، شرایط اضطرار است.

شرایط احراز اضطرار برای فرد راشی شامل شدید بودن خطر، قریب‌ الوقوع بودن آن، عمدی نبودن ایجاد خطر، اجتناب ‌ناپذیر بودن از عمل رشوه و تناسب عمل ارتکابی با خطر موجود می می‌ باشد. درصورتی‌ که تمامی شرایط بالا وجود داشته باشند شرایط اضطرار برای فرد راشی در نظر گرفته می‌‎شود.

تخفیف مجازات فرد مرتشی:

تا این بخش با تخفیف‌‌های فرد راشی آشنا شدید اما دراین ‌حال تخفیف‌ هایی نیز برای فرد مرتشعی در نظر گرفته شده‌‌اند که عبارتند از: اگر فرد مرتشعی یا فردی که رشوه گرفته است از نیت فرد رشوه دهنده باخبر نباشد و آن را به‌ عنوان یک قرض وجه یا مال از او قبول کرده باشد، به‌ دلیل فقدان عنصر معنوی تحقق جرم هیچ جرم برعلیه او نبوده و مورد تخفیف قرار می‌‌گیرد.

اگر یک وجه با عنوان انعام به کارمند دولت پرداخت شود اما هیچ فعلی بر اثر آن انجام نشود، جرم رشوه صورت نگرفته است. اگر فرد به‌ منظور انجام و یا ترک یک فعل به مامور دولت وجهی پرداخت کند و بعداً مشخص شود که کارمند دولت برای اطلاع دادن به مقامات مربوطه این عمل را قبول کرده‌ است کارمند عمل رشوه را انجام نداده است.

مجازات ارتشا شبکه‌‌ای چیست؟

افرادی که با تشکیل یک شبکه چند نفری نسبت‌ به انجام ارتشا، اختلاس و یا کلاه‌ برداری اقدام می‌‌کنند، علاوه براین‌که تمامی اموال منقول و غیرمنقول آن‌ ها از طریق رشوه دریافت می‌‌گردد، به‌ هیچ‌ عنوان اموال مذکور به آن‌ ها مسترد نمی‌‌شود. همچنین محکوم به پرداخت جزای نقدی هستند و به‌ طور کامل نیز از خدمات دولتی منفصل می‌‌شوند. همچنین به حبس از پانزده سال تا ابد محکوم می‌‌گردند.

آیا تعلیق مجازات ارتشا امکان دارد؟

در قانون مجازات اسلامی برای جرایمی مانند ارتشا، تخفیف‌‌هایی در نظر گرفته شده‌ است. اما تعلیق مجازات جرایمی مانند ارتشا و یا اختلاس فاقد وجاهت قانونی هستند. با توجه به ماده پنج تبصره سه در مورد اختلاس، اگر پیش‌ از صدور کیفرخواست تمام وجه برگشت داده شود حکم حبس تعلیق شده و جزای نقدی نیز معاف می‌‌گردد. توجه داشته باشید که مجازات انفصال دائم از شغل خود به‌ دلیل رخداد عمل ارتشا قابل تعلیق نخواهد بود.

خلاصه مطلب:

ارتشا به معنای رشوه است که در قانون مجازات اسلامی یک جرم نابخشودنی شناخته می‌شود و مجازاتی مانند پرداخت جزای نقدی تا حبس دارد. در این مقاله سعی کردیم شما را با مفهوم ارتشاء، روش‌های اثبات آن، تعلیق و تخفیف ارتشاء آشنا سازیم تا بتوانید اطلاعات سودمندی به دست آورید. در این مسیر می‌توانید از تجارب وکلای حاذق موسسه حوقی دادآوید رسا بهره‌مند شوید نیز بهره‌مند گردید.