بررسی حقوقی جرم گران فروشی در نظام عدالت کیفری

یکی از معضلاتی که امروزه در کشور ما اغلب مردم با آن سر و کار دارند گرانی و افزایش غیر قابل باور قیمت هاست. در سال های اخیر اصطلاح تورم بیش از پیش در مباحث مردمی شنیده می شود.

تورم یعنی تداوم افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک دوره زمانی نسبتاً طولانی. و برخلاف نظر عمومی بیشتر مردم با گران فروشی تفاوت دارد.

در این نوشتار می خواهیم به بررسی جرم گرانفروشی، مرجع رسیدگی کننده به تخلفات گران فروشان و به عبارتی مرجع مبارزه با گرانفروشی و سایر اصطلاحات مرتبط با این امر بپردازیم.

گران فروشی چیست؟

گران فروشی در ماده ۲ قانون تعزیرات حکومتی چنین تعریف شده است: گرانفروشی عبارت است از عرضه کالا و خدمات به بهای بیش از نرخ های تعیین شده توسط مراجع رسمی به طور قطعی. گران فروشی در ماده ۵۷ قانون نظام صنفی چنین تعریف شده است: عرضه یا فروش کالا یا ارائه خدمت به بهای بیش از نرخ های تعیین شده به وسیله مراجع قانونی ذیربط.

ماده ۱ قانون تشدید مجازات محتکران و گرانفروشان در تعریف گران‌ فروشی مقرر کرده است: گران فروشی عبارت است از عرضه کالا به بیش از نرخ متعارف و در مورد کالاهایی که به دست دولت توزیع می ‌شود به بیش از نرخ تعیین شده توسط دولت.

علاوه بر تعاریف فوق عدم اجرای مقررات و ضوابط قیمت ‌گذاری و انجام هر نوع عمل منجر به افزایش بهای کالا یا خدمت که به زیان خریدار باشد از موارد گران فروشی محسوب می شود.

مجازات گران فروشی چیست؟

مطابق ماده ۵۷ قانون نظام صنفی برای گران فروش  در ۵ مرتبه مجازات تعیین شده است علاوه بر جبران خسارت وارده به خریدار یا مصرف ‌کننده، گران فروش به مجازات های زیر محکوم می ‌شود:

در مرتبه اول: جریمه به 2 برابر مبلغ گران فروشی

در مرتبه دوم: جریمه به ۴ برابر مبلغ گران فروشی

در مرتبه سوم: جریمه به ۶ برابر مبلغ گران فروشی. و علاوه بر پرداخت جریمه، پارچه یا تابلو به سر در محل کسب به عنوان متخلف صنفی به مدت دو هفته نصب می‌ شود.

در مرتبه چهارم: به 8 برابر مبلغ گران فروشی جریمه می‌شود و پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به عنوان متخلف صنفی به مدت یک‌ ماه نصب می‌ شود.

در مرتبه پنجم و مراتب بعدی: به ۱۰ برابر مبلغ گرانفروشی جریمه می‌شود و پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به عنوان متخلف صنفی به مدت دو ماه نصب می‌شود. همچنین به مدت ۶ ماه، پروانه کسب وی تعلیق و محل کسب تعطیل می‌شود.

مطابق ماده ۱ قانون تعزیرات حکومتی، نظارت و کنترل دولت بر فعالیت های اقتصادی، لزوم اجرای مقررات قیمت‌گذاری و ضوابط توزیع، یک اصل و ضرورت قانونی است و متخلفان از اجرای مقررات مطابق قانون محکوم به مجازات تعزیر می شوند. با توجه به مبلغ گران فروشی متخلف بعد از تشکیل پرونده محکوم به جریمه نقدی و محرومیت از خدمات دولتی و درنهایت تعطیلی و لغو پروانه واحد خواهد شد.

تفاوت احتکار و گران فروشی چیست؟

احتکار یعنی نگهداری کالا به صورت عمده با تشخیص مرجع ذیصلاح و امتناع از عرضه آن به قصد گران‌فروشی یا اضرار به جامعه پس از اعلام ضرورت عرضه توسط دولت. مجازات احتکار نیز علاوه بر الزام به فروش و جریمه نقدی و محرومیت از خدمات دولتی، لغو پروانه واحد، معرفی از طریق رسانه‌های گروهی به عنوان محتکر می باشد.

بیشتر مطالعه کنید: تحلیل حقوقی جرم احتکار در نظام کیفری ایران

نحوه اثبات گران فروشی به چه صورت است؟

در پاسخ باید بگوییم که نحوه اثبات گران فروشی به شرح زیر است:

اقرار متهم: اقرار متهم به گران فروشی یکی از راه‌های اثبات این جرم است.

شهادت شهود: شهادت شهود نیز می‌ تواند در اثبات جرم گران فروشی مؤثر باشد.

تحقیقات میدانی: تحقیقات میدانی از سوی بازرسان سازمان تعزیرات حکومتی نیز می‌ تواند در اثبات این جرم مؤثر باشد.

بررسی اسناد و مدارک: بررسی اسناد و مدارک مربوط به خرید و فروش کالا یا خدمات نیز می‌ تواند در اثبات جرم گران فروشی مؤثر باشد.

در صورتی که یکی از موارد فوق وجود داشته باشد، می‌توان جرم گران فروشی را اثبات کرد.

تاثیر گران فروشی برای اقتصاد کشور چیست؟

کاهش قدرت خرید مردم: گران فروشی باعث افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات می‌شود و این امر می‌تواند قدرت خرید مردم را کاهش دهد. در نتیجه، مردم کمتر قادر به خرید کالا‌ها و خدمات مورد نیاز خود خواهند بود.

افزایش تورم: گران فروشی یکی از عوامل اصلی افزایش تورم در کشور است. تورم باعث کاهش ارزش پول ملی و افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات می‌شود.

نارضایتی عمومی: گران فروشی می‌ تواند زمینه را برای ایجاد نارضایتی عمومی فراهم کند. مردم وقتی می‌بینند که کالا‌ها و خدمات با قیمت‌ های غیر منصفانه به آن‌ها عرضه می‌شود، احساس نارضایتی می‌ کنند.

افزایش رقابت ناعادلانه: گران فروشی باعث ایجاد رقابت ناعادلانه بین فروشندگان می‌شود. فروشندگانی که گران فروشی می‌کنند، می‌ توانند سود بیشتری کسب کنند و این امر می‌تواند به سایر فروشندگان که به قیمت‌ های عادلانه کالا‌ها و خدمات را عرضه می‌کنند، آسیب برساند.

عوامل موثر در تعیین مجازات گران فروشی چیست؟

میزان مجازات جرم گران فروشی با توجه به شرایط هر پرونده توسط قاضی تعیین می‌ شود. از جمله عواملی که در تعیین مجازات جرم گران فروشی مؤثر است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. میزان گران فروشی: هر چه میزان گران فروشی بیشتر باشد، مجازات نیز سنگین ‌تر خواهد بود.

2. نوع کالا یا خدمات گران فروشی شده: گران فروشی کالا‌های اساسی یا ضروری، مجازات سنگین‌ تری دارد.

3. وضعیت اقتصادی کشور: در شرایط اقتصادی دشوار، مجازات جرم گران فروشی افزایش می‌ یابد.

4. سابقه متخلف: اگر متخلف دارای سابقه گران فروشی باشد، مجازات سنگین‌تری برای او در نظر گرفته می‌ شود.

در چه صورتی جرم گران فروشی در مجازاتش شامل تخفیف می‌ شود؟

در قانون تعزیرات حکومتی، شرایطی برای تخفیف مجازات جرم گران فروشی پیش‌بینی شده است. این شرایط عبارت هستند از:

توبه متهم: اگر متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و تعهد دهد که دیگر مرتکب این جرم نشود، می‌تواند از تخفیف مجازات برخوردار شود.

حسن سابقه متهم: اگر متهم دارای حسن سابقه باشد، می‌تواند از تخفیف مجازات برخوردار شود.

جبران خسارت به مصرف‌کنندگان: اگر متهم خسارت وارد شده به مصرف‌کنندگان را جبران کند، می‌تواند از تخفیف مجازات برخوردار شود. میزان تخفیف مجازات جرم گران فروشی با توجه به شرایط هر پرونده توسط قاضی تعیین می‌شود.

علاوه بر شرایط فوق، در برخی موارد، قانون‌ گذار به طور خاص برای جرم گران فروشی تخفیف مجازات در نظر گرفته است. به عنوان مثال، در ماده ۶۰ قانون تعزیرات حکومتی، برای گران فروشی کالا‌های اساسی در شرایط جنگ و بحران، تخفیف مجازات پیش‌بینی شده است. بنابراین، در صورتی که متهم به گران فروشی شرایط فوق را داشته باشد، می‌تواند از تخفیف مجازات جرم گران فروشی برخوردار شود.

عناصر تشکیل دهنده جرم گران فروشی چیست؟

برای تحقق هر جرمی وجود ۳ عنصر، ضروری و لازم است. در ادامه به این عناصر اشاره خواهیم کرد: عنصر قانونی، به معنی ماده‌ای قانونی است که جرم و مجازات مربوط به آن را تعریف می‌کند. در واقع بر اساس عنصر قانونی جرم، معلوم می‌شود که قانونگذار این عمل را جرم‌ انگاری کرده و برای آن مجازاتی در نظر گرفته ‌است.

عنصر مادی گران‌ فروشی، شامل رفتار و اعمالی می‌ شود که منجر به فروش و عرضه کالا با قیمتی بالاتر از نرخ مصوب شده ‌است. فروش کالا یا خدمات با قیمت بالاتر از نرخ مصوب، به‌ عنوان عنصر مادی این جرم شناخته می‌شوند.عنصر معنوی جرم، به معنی قصد ورود ضرر و سوءنیت است.

به دلیل اینکه جرم گران‌ فروشی یکی از جرایم مطلق محسوب می‌شود، قصد مجرم در آن مشخص نیست. همین ‌که مرتکب، عنصر مادی این جرم را انجام دهد، گران‌ فروشی محقق شده ‌است. به ‌این ‌ترتیب، لازم است که عناصر جرم گران فروشی وجود داشته باشند تا این جرم محقق شود.

در صورتی‌ که وقوع گران‌ فروشی توسط مرجع رسیدگی‌کننده تأیید شود، مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم خواهد شد. با تحقق این عناصر، مطابق قانون، ابتدا مجرم به جریمه نقدی محکوم خواهد شد. سپس در صورت تکرار این جرم، ممکن است در نهایت گران‌ فروشی به لغو پروانه یا تعطیل شدن واحد صنفی نیز منجر شود.

تفاوت گران فروشی و کم فروشی چیست؟

این نکته را در نظر داشته باشید که گران ‌فروشی با کم ‌فروشی تفاوت دارند. گران فروشی به معنای عرضه کالا یا خدمات با قیمتی بیش از بهای تعیین شده است. کم‌ فروشی، عرضه کالا یا خدمات با میزانی کمتر از معیار تعیین ‌شده برای آن معنی می‌دهد.به‌ عنوان مثال، یک واحد صنفی مانند میوه با دست‌ کاری تنظیمات ترازوی مغازه، میوه را چند گرم کمتر به مردم عرضه می‌ کند.

برای شکایت از گران فروشی کجا مراجعه کنیم؟

مرجع رسیدگی به تخلفات مربوط به بازار و قیمت ها سازمان تعزیرات می باشد. علاوه بر گران فروشی تخلفات دیگری هم در قانون نظام صنفی تعیین شده اند از جمله: کم‌ فروشی، تقلب، احتکار ،عرضه خارج از شبکه، عدم اجرای ضوابط قیمت‌ گذاری و توزیع، فروش اجباری، عدم درج قیمت و عدم صدور صورتحساب که سازمان تعزیرات موظف به رسیدگی به آنهاست.

پس هرگاه شاهد یکی از تخلفات فوق توسط کسبه یا فروشنده شدید لازم است بدانید که وی مرتکب تخلف شده و قابل پیگیری است. البته در کنار سازمان تعزیرات، قوه قضاییه نیز از طریق سازمان بازرسی کل کشور و دادستان ها بر این امور نظارت دارند.

علاوه بر شکایت اشخاص در خصوص اعلام گران فروشی، سازمان تعزیرات بر اساس گزارش سازمان های بازرگانی، اتحادیه ها و واحدهای بازرسی، انجمن های حمایت از حقوق مصرف کنندگان، گزارش سازمان بازرسی کل کشور و سایر مراجع قضایی، دولتی و نظامی وارد عمل شده و با متخلف برخورد قانونی می نماید.

مراحل رسیدگی به شکایت گران فروشی به چه صورت است؟

۱- دریافت شکایت یا گزارش اعلام جرم

۲- ارائه نظر کارشناسی ظرف ۱۵ روز به شعبه مربوطه

۳- احضار متخلف و تشکیل جلسه رسیدگی و اخذ دفاع

۴- صدور حکم مردم می‌ توانند از طریق تنظیم دادخواست و ثبت شکایت خود در سامانه اینترنتی سازمان تعزیرات حکومتی یا ارسال پیامک یا تماس با شماره تلفن اعلامی از سوی سازمان و یا به صورت حضوری شکایت خود را ثبت کنند.

خلاصه مطلب:

همانطور که در بالا نیز گفته شد گران فروشی به معنای عرضه و فروش کالا و خدمات بیشتر از بهای تعیین شده برای آن است. گران فروشی یک جرم محسوب می باشد که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است.

طبق ماده ۵۷ قانون نظام صنفی گران فروشی عبارت است از عرضه یا فروش کالا یا ارائه خدمت به‌ بهایی بیش از نرخ‌های تعیین شده به وسیله مراجع قانونی ذی‌ربط، عدم اجرای مقررات و‌ ضوابط قیمت‌ گذاری و انجام دادن هر نوع عملی که منجر به افزایش بهای کالا یا خدمت به‌ زیان خریدار شود.

در این ماده درباره  جریمه گران فروشی و با اشاره به  دفعات تکرار در طول هر سال صحبت شده است و قانونگذار مجازات‌های خود را مطابق با این امر تدوین کرده است. در مجازات این جرم آمده است که متخلف علاوه بر الزام به پرداخت خسارت وارد‌ شده به خریدار یا مصرف‌ کننده در مرتبه اول به دو برابر مبلغ گران فروشی و در مرتبه دوم به چهار برابر مبلغ گران فروشی جریمه می‌ شود.

همچنین مطابق با ماده مذکور متخلف گران فروش در مرتبه سوم به شش برابر مبلغ گران فروشی جریمه می‌ شود و علاوه بر پرداخت جریمه پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به عنوان متخلف صنفی به‌مدت دو هفته نیز نصب می‌ شود. در مرتبه چهارم گران فروش به هشت برابر مبلغ گران فروشی جریمه و پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌ عنوان متخلف صنفی به‌ مدت یک‌ماه نصب می‌ شود.

علاوه بر اینها اگر متخلف جرم خود را ادامه دهد در مرتبه پنجم و مراتب بعدی به ده‌برابر مبلغ گران فروشی جریمه می‌ شود و پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌ عنوان متخلف صنفی به‌ مدت دو ماه نصب می‌ شود، همچنین به مدت شش‌ ماه، پروانه کسب وی تعلیق و محل کسب تعطیل می‌شود.

موسسه حقوقی داد آوید رسا در ضمن این مقاله سعی در توضیح جرم گران فروشی و تاثیرات این جرم بر اقتصاد کشور و نحوه مجازات این جرم به شما مطالعه کننده محترم دارد.